Aktualności

Wspieranie Rozwoju Sensoryczno-Motorycznego dziecka od najmłodszych lat

Z pewnością znasz dziecko, które jest nadwrażliwe, niezręczne, grymaśne, niespokojne i niezgrane.
Tym dzieckiem może być twój syn, córka, twój uczeń, bratanek, sąsiad...albo Ty jakiś czas temu. U takiego dziecka może występować zaburzenie przetwarzania sensorycznego, często spotykany, lecz niezrozumiany problem, który wpływa na zachowanie, uczenie się, sposób poruszania, odnoszenia się do innych i myślenia o sobie.
Zaburzenie przetwarzania sensorycznego (SPD) to brak umiejętności wykorzystania otrzymywanych przez zmysły informacji w celu płynnego, codziennego funkcjonowania. SPD ma miejsce w centralny układzie nerwowym, którym kieruje mózg. Jeśli przetwarzanie przebiega nieprawidłowo, wówczas mózg nie jest w stanie spełnić swej najistotniejszej funkcji, którą jest organizacja informacji sensorycznych. Dziecko nie potrafi reagować na informacje sensoryczne znaczącym, spójnym zachowaniem. Może też mieć trudności z wykorzystaniem informacji sensorycznych do zaplanowania i przeprowadzenia działań. Stąd uczenie się może sprawiać trudność.
Połączenie mózg - zachowanie jest bardzo silne. Ponieważ mózg dziecka SPD jest zdezorganizowany, podobnie zdezorganizowane są jego zachowania. Jego ogólny rozwój jest zakłócony, a uczestnictwo w doświadczeniach dzieciństwa – sporadyczne ,niechętne lub nieudolne.
Wykonywanie normalnych zadań i reagowanie na codzienne zdarzenia potrafi być dla nie-zgranego dziecka ogromnym wyzwaniem.
Dziecko nie funkcjonuje płynnie nie dlatego, ze nie chce, lecz dlatego, ze nie może.

Słaba integracja sensoryczna to niższa jakość jakość życia, ponieważ może oznaczać więcej wysiłku i trudności, mniej sukcesów i zadowolenia.

Wczesne objawy

Niektóre dzieci mające problemy z integracją sensoryczną przewracają się , pełzają, siadają i stają później niż ich rówieśnicy. Mogą mieć też kłopoty z nauką wiązania sznurowadeł lub jazdą na rowerze bez podpórki. Inne rozwijają się raczej zgodnie z planem, a problemy pojawiają się dopiero później: poruszają się z trudem lub niezgrabnie, mają kłopoty z bieganiem, są nieporadne , często się potykają i przewracają.( Jednak niezgrabność nie zawsze jest skutkiem SI- czasami po prostu pewne nerwy lub mięśnie motoryczne źle działają). W przypadku dziecka z dysfunkcja SI nerwy i mięśnie pracują doskonale. To Mózg ma problem z zebraniem wszystkiego w całość.
W okresie przedszkolnym dziecko ze słabą SI wykazuje czasami mniejszą sprawność w trakcie zabawy z rówieśnikami. Ponieważ nie jest ono w stanie zintegrować informacji dochodzących z oczu, uszu, rąk i ciała jego zachowanie może być niespójne czasami będą mu umykały pewne szczegóły, zachowania dzieci. Czasami będzie niszczyło różne przedmioty
i częściej niż inne dzieci będzie ulegało wypadkom.
Pojawiają się również opóźnienia w rozwoju języka. Niektóre dzieci maja kłopoty ze słuchaniem (to tak, jakby słowa wpadały im do ucha i gubiły się gdzieś po drodze do mózgu) Inne dzieci wiedza co chcą powiedzieć, ale nie są w stanie wyartykułować słowa.
Pozbawione jasnych informacji z dłoni i oczu dziecko nie może uporać się z kolorowaniem w obrębie linii, układaniem puzzli, dokładnym wycinaniem. Najmniejsze nawet zadania wykonuje gorzej niż koledzy, ponieważ jest dla niego trudniejsze i bardziej kłopotliwe. Dorosłym może się wydawać, ze dziecko nie jest zainteresowane daną czynnością, ale chodzi o to, ze reakcje na bodźce i same bodźce nie przekazują żadnego komunikatu.
Niektóre dzieci maja problem z organizacja bodźców dochodzących ze skóry. Gdy ktoś ich dotyka, złoszczą się, niepokoją, a nawet uciekają od ludzi. Nadreaktywność wśród dzieci często wynika ze słabej integracji sensorycznej. Czasami jest tak, że dziecko się zirytuje lub rozkojarzy ze względu na światła lub hałasy.

Problemy w szkole

Czasami dziecko w domu radzi sobie świetnie (lub na tyle dobrze, żeby problem nie rzucał się w oczy), ale w szkole ma ogromne problemy z nauką, gdyż czytanie, pisanie i arytmetyka {…} to bardzo skomplikowane procesy, które mogą się rozwinąć tylko na gruncie integracji sensorycznej. Rodzice i nauczyciele oczekują od dziecka w wieku szkolnym, ze ma się nauczyć wielu rzeczy , al również musi zrozumie , jak współżyć z kolegami i nauczycielami. Jednak dziecko, które ma problem z SI będzie miało trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu przyjaźni. Szkoła dla takiego dziecka będzie źródłem ogromnej presji, ponieważ musi ono pracować ciężej, żeby osiągnąć te same wyniki, co jego koledzy i koleżanki. Takie dzieci czują w szkole bezradność si niepokój.
Bez dobrej integracjo sensorycznej trudno jest się nauczyć jak wiązać buty, operować nożyczkami, pisać, przechodzić od jednego zadania do drugiego. Będzie się od niego wymagało szybkiego wykonywania zadań, które jest w stanie zrobić tylko powoli., zapamiętywania kilku poleceń podczas gdy jest mu trudno zapamiętać jedno.
W klasie dziecko łatwo się będzie rozpraszało z powodu hałasów, świateł i zamieszania, jakie wywołuje duża liczba ludzi, robiących wiele rzeczy na raz. Jego mózg będzie poddany nadmiernej stymulacji, na którą dziecko zareaguje nadaktywnością. Takie dziecko „ biega po klasie” nie dlatego, ze ma na to ochotę ale dlatego, ze nie panuje nad swoim mózgiem,Nadmierna aktywność jest reakcja na bodźce, które dziecko nie potrafi ani wyłączyć, ani zorganizować. Zamęt w mózgu uniemożliwia dziecku koncentrację, więc nie jest w stanie zrozumieć co tłumaczy nauczyciel, czego od niego oczekuje. Jeśli ktoś przypadkiem wpadnie na dziecko, jego reakcja może być złość i agresja. Nie będą one miały nic wspólnego z relacjami międzyludzkimi-to tylko automatyczne reakcje na bodźce ,których dziecko nie potrafi znieść.
Dziecko nie potrafi rozmawiać o swoich kłopotach i nie rozumie co się z nim dzieje. Nie ma sensu mu tłumaczyć, ze ma nad sobą panować lub bardziej się skupić. Nagrody i kary nie ułatwiają porządkowania wrażeń przez mózg.

Wspieranie dziecka w codziennym życiu

Ponieważ integracja sensoryczna zaczyna kształtować się już w życiu płodowym, warto w tym czasie zadbać o umiarkowaną aktywność. Spacerowanie, pływanie, bujanie się w hamaku lub na piłce – to proste codzienne czynności, które dostarczą bodźców rozwijającemu się maleństwu. Poza tym warto przemawiać do brzucha, głaskać go, delikatnie uciskać w miejscach, w których widać kończyny malucha – taka prosta zabawa jest dla dziecka pierwszym ważnym doświadczeniem dotyku i interakcją ze światem zewnętrznym, a przyszłej mamie pozwala tworzyć więź z nienarodzonym jeszcze maleństwem.  
Już po narodzinach, w pierwszych miesiącach życia dziecka, stymulacja sensoryczna odbywa się głównie przez delikatną i adekwatną pielęgnację niemowlęcia, ale także przez:
- masowanie, dotykanie, głaskanie,
- noszenie (także w chuście), tulenie, bujanie, łagodny taniec,
- umożliwienie maleństwu swobodnej eksploracji otoczenia, czyli układanie go na brzuszku na podłodze,
- umożliwienie dziecku poznawania różnych faktur i materiałów,
- śpiewanie, puszczanie muzyki, podawanie grzechotek,
- prezentowanie różnych zapachów i smaków,
- rozszerzanie diety za pomocą metody BLW.

Warto pamiętać, że małe dzieci do optymalnego rozwoju potrzebują różnorodnych bodźców i bliskości opiekuna. Zamiast klasycznej maty edukacyjnej czy bujaczka (który użyty w rozsądny sposób oczywiście nie jest niczym złym) lepiej pozwolić maluchowi swobodnie leżeć na podłodze lub dywanie. Zamiast grających, plastikowych zabawek z atestem warto dać dziecku zwykła małą butelkę po wodzie mineralnej, garnki czy drewniane łyżki. Możliwość przelewania wody z kubeczka do kubeczka czy przesypywania ziarenek ryżu będzie dla niego na pewno dużo większą atrakcją niż niejedna zabawka ze sklepu. Nie zapominajmy również o tym, że małe dzieci potrzebują się także trochę pobrudzić.
Dorośli często pogarszają sprawę, stawiając przed dzieckiem wymagania, którym ono nie potrafi sprostać. Jeśli rodzice nie dadzą dziecku odpowiedniego wsparcia, może ono dorastać w przekonaniu, że jest głupie lub złe, zwłaszcza gdy inne dzieci mówią mu, ze właśnie tak jest. Nie wystarczy go przekonywać, że jest inaczej. Słowa i nasze myśli nie mogą przeorganizować mózgu dziecka. Do tego potrzebne są bodźce i odpowiedzi adaptacyjne, które pomogą mu również uwierzyć w siebie.
Trzeba pamiętać, ze każde dziecko charakteryzujące się słaba integracją sensoryczną wykazuje inne objawy. Dzwonkiem alarmowym dla rodziców powinne być częste powtarzanie się takich sytuacji.
Dzięki terapii i rodzicom, którzy zapewnią wsparcie i pełne zrozumienie, w późniejszym życiu dziecko będzie w stanie odnosić sukcesy, cieszyć się kontaktem z ludźmi.
Trzeba pamiętać, że znaczenia mają trzy podstawowe, najwcześniej dojrzewające systemy zmysłowe w procesie prawidłowego rozwoju dziecka:
- dotykowego (czyli identyfikacja bodźców czuciowych: interpretowanie, czy coś jest mokre czy suche, śliskie czy tępe, ostre czy gładkie),
- przedsionkowego (czyli koordynacja ruchów oczu, głowy i ciała, która odpowiada za utrzymywanie równowagi, balansowanie),
- proprioceptywnego (czyli interpretowanie przez mózg sygnałów z mięśni i stawów, które informują o pozycji i położeniu ciała w przestrzeni).

Propozycje zabaw i ćwiczeń

Usprawnianie układu przedsionkowo - proprioceptywnego:

- skoki obunóż w miejscu, do przodu, do tyłu, na boki,
- podskoki, skoki żabki,
- marsz z wymachami rąk i nóg,
- zeskakiwanie z ławeczki,
- toczenie się po materacu w różnych kierunkach,
- wbieganie i zbieganie z pochylni,
- przysiady i wstawanie,
- turlanie się po podłodze z nogami wyprostowanymi i rękami ułożonymi wzdłuż ciała • masażyki paluszkowe
- naleśnik zwijanie dziecka w koc, następnie dociskanie pleców, pośladków, rąk, nóg, z wykorzystaniem woreczków, jeżyków,
- zabawy w przepychanie i siłowanie się,
- masaż szerokim pędzlem,
- przeciąganie liny,
- chodzenie po dywanikach fakturowych.

Usprawnianie układu dotykowego:

- kreślenie na plecach dziecka znaków, figur, cyfr, liter,
- robienie kul z papieru o różnej fakturze i rzucanie nimi do celu,
- smarowanie dłoni pianką do golenia, kisielem, farbami,
- dotykanie poszczególnymi palcami odpowiednich faktur,
- różnicowanie szczypania, drapania, opukiwania, oklepywania,
- opukiwanie dłoni klockiem,
- szukanie ukrytych drobnych przedmiotów w koszu wypełnionym kasztanami, piłeczkami, makaronem, ryżem,
- wkładaniem rak i nóg do kosza wypełnionego piłeczkami (np. suchy mini basen)
- szukanie ukrytych, drobnych przedmiotów w kaszy, ryżu czy grochu,
- wyklejanie z plasteliny, ciastoliny leżącej ósemki.

Ćwiczenia kształtujące obraz i schemat ciała oraz orientację przestrzenną:

- nazywanie i dotykanie poszczególnych części ciała,
- rzucanie woreczków wg instrukcji: do góry, do tyłu, w lewo, w prawo w dół,
- dotykanie i poruszanie prawymi i lewymi częściami ciała,
- wrzucanie woreczków do kosza ustawionego przed dzieckiem zgodnie z instrukcją: prawą ręką dwa woreczki, lewą ręką jeden woreczek,
- poruszanie się wg instrukcji: zrób dwa kroki do przodu, trzy kroki do tyłu, jeden w prawo,
- zabawa w lustro – powtarzanie ruchów drugiej osoby.

Rozwijanie ogólnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności:

- czołganie się po podłodze w przód i tył,
- rzucanie do celu tyłem,
- kreślenie symetrycznych kół stopami i łokciami,
- chodzenie po ławeczce w przód, tył, bokiem, zrzucanie nogą woreczków, chodzenie z woreczkiem na głowie,
- klaskanie dłońmi nad głową, z przodu z tyłu i po bokach,
- strzelanie goli do bramki za pomocą kija hokejowego,
- czworakowanie bokiem,
- zabawy z szarfami i chorągiewkami – symetryczne.

Źródło:
1. Biel, L. and Gołąb, J.: “Integracja sensoryczna”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015, s.19.
2. P. G. Emmos, L. M. Anderson: „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej…”, K. E. LIBER, Warszawa 2007, s. 195
3. P. G. Emmos, L. M. Anderson: „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej…”, K. E. LIBER, Warszawa 2007, s. 195
4. A.Jean Ayres :,, Dziecko a integracja sensoryczna”...Wydawnictwo Harmonia, s.95
5. Bożena Odowska- Szlachcic : ,, Terapia integracjii sensorycznej”… Wydawnictwo Harmonia, s. 25