Biofeedback

Podstawowym założeniem biofeedback jest aktywne zaangażowanie pacjenta w kontrolowanie własnych procesów fizjologicznych.

Biofeedback to więcej niż tylko bierny pomiar. Podstawowym założeniem tej metody jest aktywne zaangażowanie klienta w kontrolowanie własnych procesów fizjologicznych. EEG-biofeedback opiera się na dwóch podstawowych założeniach. Po pierwsze, że aktywność elektryczna mózgu - elektroencefalogram lub EEG - odzwierciedla stan psychiczny, po drugie, że tę aktywność możemy trenować. Aktywność elektryczna mózgu można zobrazować na monitorze komputera praktycznie bez opóźnienia. Obrazowanie to przyjmuje formę linii z mieszaniną różnych fal.

Cele biofeedbacku to odczytanie wybranych fizjologicznych parametrów organizmu, przetworzenie ich w komputerze i przedstawienie w pewnej formie, tak aby mogły być one z łatwością odczytane przez osobę biorąca udział w treningu.

„Nagradzanie odpowiedniego zachowania zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia go w przy-szłości” (Edward Thorndike’a)

Zachowaniem wzmacnianym w metodzie biofeedbacku jest wytwarzanie określonych wzorców fal mózgowych. Nagrodą za takie zachowanie jest informacja o sukcesie przekazywana przez komputer m.in. za pomocą dźwięków i wyświetlanego obrazu. Nagradzanie zachowania, czyli sekwencji neu-rofizjologicznych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ich w przyszłości. Kształtowanie to zwane kształtowaniem reakcji, odbywa się przez proces zwany warunkowaniem instrumentalnym.

Rodzaje Biofeedbacku

Biofeedback jest niezwykle ciekawa i skuteczna metodą stosowana w leczeniu różnorodnych schorzeń. Trening biofeedback pozwala nauczyć się przejmować kontrolę nad niektórymi, dotychczas zachodzącymi nieświadomie procesami, co z kolei pozwala na zwalczanie objawów pewnych chorób. Biologiczne sprzężenie zwrotne ma duża wartość terapeutyczną i w przypadku wielu jednostek chorobowych może być stosowane zamiennie z farmakoterapią lub ją uzupełniać. Biofeedback poza medycyna znalazł zastosowanie w sporcie, psychologii czy technologii.
Wśród najczęstszych metod biofeedbacku wyróżnia się:

1. EEG- Biofeedback nazywany również neurofeedbackiem, opiera się on na analizie fal mózgowych rejestrowanych za pomocą EEG. Poszczególne rodzaje fal mózgowych odpowiadają określonym stanom, w jakich znajduje się ośrodkowy układ nerwowy. Przedstawienie zapisu elektroencefalogramu pod postacią łatwego do odczytania wykresu, prostej animacji czy rodzaju gry komputerowej, pomaga pacjentom przywrócić prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Neurofeedback, stosowany jest w przypadku ADHD, depresji, zaburzeń koncentracji, stanów lękowych oraz u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych.
2. EMG- Biofeedback wykorzystuje on do swojego działania elektromiografię czyli neurologiczną metodę badania mięśni i nerwów. Dostarcza on pacjentowi informacji na temat zwiększonego napięcia pewnych grup mięśniowych, mogących świadczyć o zwiększonym poziomie stresu. Ten rodzaj biofeedbacku stosuje się w przypadku zaburzeń lękowych, ale także w rehabilitacji.
3. RSA- Biofeedback ten rodzaj biologicznego sprzężenia zwrotnego w mechanizmie swojego działania wykorzystuje zapis EKG. Rolą komputera jest wyodrębnienie z zapisu EKG akcji serca pacjenta i przedstawienie go w łatwo przyswajalnej graficznej formie. Biofeedback RSA jest wykorzystywany w celu poprawienia funkcjonowania pacjentów dotkniętych różnorodnymi jednostkami chorobowymi. Używa się go m.in.: w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, w leczeniu łagodnego nadciśnienia tętniczego, migrenach oraz w radzeniu sobie z problemami z koncentracją czy agresją.
4. GSR- Biofeedback- ten rodzaj mierzy aktywność współczulnego układu nerwowego. Jest on stosowany w przypadku nadpotliwości oraz leczenia nadciśnienia tętniczego.
5. Biofeedback oddechowy- polega na zaprezentowaniu czynności oddechowej. Może być stosowany u osób z epilepsją i chorobami układu oddechowego.
6. Biofeedback temperaturowy- bazuje na pomiarze temperatury dystalnych części kończyn. Wykorzystanie znajduje w chorobach reumatycznych, zaburzeniach funkcji naczyń krwionośnych oraz jako metoda relaksacyjna.

W naszym Gabinecie pracujemy przede wszystkim terapią EEG – Biofeedback, a także stosujemy, w zależności od potrzeb pacjenta czujniki do treningu oddechowego (Biofeedback oddechowy), temperatury ciała (Biofeedback temperaturowy), a także objętości pulsu służący do pomiaru tętna.
Dzięki temu możemy podczas sesji Biofeedback prowadzić treningi RSA, które polegają na świadomej synchronizacji oddechu z pracą serca. Ten rodzaj Biofeedbacku jest połączony z treningami relaksacyjnymi oraz treningami uważności. Podczas sesji pacjent zdobywa umiejętności wpływające na poprawę jego funkcjonowania w codziennym życiu, w szczególności w radzeniu sobie z napięciem i stresem. Uzyskuje również wgląd na stany pobudzenia i napięcia organizmu oraz uczy się jak za pomocą oddechu „rozluźniać” swój umysł i ciało.

Zastosowanie Biofeedbacku

Z metody korzystali początkowo astronauci NASA, z czasem Biofeedback znalazł zastosowanie w medycynie. Do opracowania terapii Biofeedback skłoniło naukowców odkrycie świadczące o tym, że ludzki mózg jest w stanie wyuczyć się nowego wzorca pracy. Mózg emituje fale o różnej częstotliwości (są to fale alfa, beta, gama, delta, theta), których zapis uzyskuje się, przeprowadzając badanie EEG. Fale mózgowe alfa związane są ze stanem odprężenia i relaksu. Biofeedback umożliwia pracę nad osiąganiem tego stanu, posiada wiele zastosowań, niektóre z nich mają charakter profilaktyczno - leczniczy, inne są komercyjne.

Biofeedback znajduje zastosowanie w zapobieganiu i leczeniu następujących schorzeń:

• dysleksja,
• trudności w nauce,
• ADHD,
• depresja,
• problemy ze snem,
• padaczka,
• nadmierny stres,
• problemy ze snem,
• choroby układu oddechowego,
• PTSD (zespół stresu pourazowego),
• zaburzenia koncentracji,
• uzależnienia,
• nadciśnienie tętnicze niewielkiego stopnia,
• w rehabilitacji po uszkodzeniach pewnych obszarów mózgu

Metoda Biofeedbacku ma także zastosowanie komercyjne. Są to m. in.:

• badania naukowe,
• wykrywacze kłamstw,
• trening sportowców,
• tworzenie nowego rodzaju gier,
• interfejsy mózg-komputer

Jak wygląda trening EEG-Biofeedback?

Biofeedback to metoda nieinwazyjna, bezbolesna. Pacjent ma podłączone do skóry głowy specjalne elektrody przekazujące sygnały płynące z mózgu do komputera terapeuty w postaci fal mózgowych. Zapis fal służy do sterowania animacją- odbywa się to wyłącznie przy użyciu siły woli. Regularny trening pozwala nauczyć się, w jaki sposób wzmacniając określone, pożądane częstotliwości fal mózgowych.
Biofeedback z dużą skutecznością może być stosowany w każdej grupie wiekowej. Bardzo duży pożytek z tej metody odnoszą dzieci. Biofeedback dla dzieci stosowany jest w przypadku autyzmu, zespół Aspergera, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), problemów z koncentracją, zaburzeń rozwoju mowy oraz dysleksji.

Trening biologicznego sprzężenia zwrotnego wygląda różnie w zależności od wybranej metody biofeedbacku. Na początku sesji terapeuta tłumaczy pacjentowi na czym będzie polegał trening. Następnie na ciele pacjenta mocuje się przyrządy służące do odczytania zmian zachodzących w ramach danego procesu fizjologicznego. W dalszym etapie omawia się z pacjentem zasady działania danego programu, może to być rodzaj gry komputerowej polegającej na przesunięciu piłki na monitorze przy użyciu fal mózgowych lub na przykład usłyszenie danego dźwięku, gdy długość i częstość oddechu osiągnie prawidłowy poziom. Czas pojedynczej sesji treningu biofeedback to ok 45 minut. Ilość sesji do osiągnięcia efektu terapeutycznego zależy głównie od problemu z jakim zgłasza się pacjent. W przypadku lekkich problemów z koncentracją czy stresem wystarcza zwykle 10- sesji, natomiast przy pracy z dziećmi z ADHD czy autyzmem może okazać się koniecznie przeprowadzenie 60 sesji i więcej.

Biofeedback w ostatnich latach cieszy się dużą popularnością i ma bardzo dobre opinie nie tylko wśród pacjentów, ale i sportowców, biznesmenów oraz ludzi pragnących przejąć większą kontrolę nad swoim zdrowiem.
Efekty terapii przy użyciu biologicznego sprzężenia zwrotnego zależą w dużej mierze od uczestnika treningu. Wiara we własne możliwości i pozytywne nastawienie są w stanie zdziałać wiele dobrego. Odpowiednie zaangażowanie w trening, w krótkim czasie pozwoli na dostrzeżenie niektórych procesów fizjologicznych i da nad nimi pewną kontrolę.

Biofeedback zdecydowanie może pomóc radzić sobie z nadmiernym stresem oraz da możliwość lepszej koncentracji uwagi, a także pomoże regulować oddech i akcję serca. Wszystkie te rzeczy niewątpliwie bardzo korzystnie wpływają na nasze zdrowie i zmniejszają ryzyko rozwinięcia się wielu poważnych chorób. Biofeedback bierze udział nie tylko w profilaktyce, ale i w leczeniu niektórych schorzeń, jednak należy pamiętać, że w wielu przypadkach powinien on być stosowany razem z innymi formami leczenia tj. farmakoterapia lub psychoterapia i nie może ich zastępować.

Literatura :
1. M. L. Thompson, Neurofeedback. Wprowadzenie do podstawowych koncepcji psychofizjologi stosowanej, Wydawnictwo Biomed Neurotechnologie.
2. M. B. Pecyna (1998) System Biofeedback w praktyce pedagogicznej, Warszawa.