Aktualności

Każdy z nas odczuwa lęk, który jest emocją tak samo ważną jak każda inna. Jest częścią naszego życia. Pomaga nam jak najlepiej wykorzystywać własne możliwości i ochrania nas w sytuacji niebezpieczeństwa.
Lęk jednak kojarzy nam się z nieprzyjemnymi doświadczeniami i doznaniami. W terminologii psychologicznej lęk definiujemy jako przykry stan emocjonalny wiążący się z przeżywaniem uczucia zagrożenia, napięcia, psychicznego dyskomfortu, którego źródła człowiek nie jest w stanie wskazać. Charakteryzuje się przeżywaniem obaw, strachu, stresu i przykrości. Często jest przeciwstawiany strachowi z uwagi na to, że jest stanem pozbawionym obiektu, natomiast strach jest zawsze strachem przed czymś, kimś lub jakimś zdarzeniem.
Strach, niepokój i lęk u dzieci mogą przybierać różne formy. Pojawiają się i rozwijają na określonych etapach ich życia. W miarę jak dzieci dorastają, zaczynają wykazywać inne naturalne lęki. U dzieci w wieku ok drugiego roku życia pojawia się strach przed zwierzętami, owadami, przed ciemnością, przed tym, co nadnaturalne (np. duchy, potwory). W późniejszym okresie dzieciństwa, kiedy człowiek w większym stopniu zwraca uwagę na innych, pojawiają się lęki i obawy dotyczące tego, czy pasuję do grupy. Dziecko takie staje się bardziej nieśmiałe. Obawy te osiągają swoje apogeum w okresie dojrzewania, kiedy to najważniejszą dla nastolatka rzeczą staje się to, jak wygląda i co myślą o nim rówieśnicy.

Lęk, który doświadcza dziecko wpływa na jego procesy myślowe (myśli), doświadczenia fizyczne w ciele (reakcje fizjologiczne),
a także jego zachowanie.
Myśli dziecka przeżywającego lęk skupiają się wokół zagrożenia lub/i niebezpieczeństwa. Na przykład może bać się, że zostanie skrzywdzone, wyśmiane, poniżone.
Reakcje fizjologiczne doświadczane z powodu lęku pojawiają się na skutek uruchomienia mechanizmu obronnego zwanego reakcją „walki lub ucieczki”. Jego celem jest natychmiastowe przygotowanie człowieka albo do stawienia czoła zagrożeniu (walki), albo do ratowania się za pomocą ucieczki. Reakcja ta objawia się poprzez zmiany w organizmie tj. przyśpieszenie akcji serca, oddechu, pocenie się. Dzieci, które przeżywają silny lęk mogą odczuwać bóle brzucha, bóle głowy, biegunkę czy nudności.
Natomiast zachowanie dziecka przeżywającego lęk może przyjąć formę unikania. Dziecko które boi się ciemności będzie unikać wykonywania czynności związanych z koniecznością przebywania w miejscach słabo oświetlonych. Unikanie może mieć również bardziej subtelną formę np. zaangażowanie się w obsługę muzyczną przedstawienia szkolnego, byleby tylko nie musieć wystąpić publicznie. Dziecko, które przeżywa lęk może znieruchomieć, wiercić się, kurczowo się kogoś uczepić.

Jak już wiemy lęk jest częścią naszego życia, jest jedną z emocji, którą przeżywa każdy z nas. Co dzieje się w sytuacji, gdy lęku jest zbyt dużo? Kiedy lęk dziecka staje się problemem?
Aby się tego dowiedzieć należy zwrócić uwagę na intensywność przeżywanego przez dziecko lęku. W przypadku dzieci z problemami lękowymi możemy uznać, że mają one normalne obawy, które stały się bardziej skrajne i bardziej niepożądane niż dzieje się to u innych dzieci. Ważne jest to, aby zwrócić uwagę, czy dla samego dziecka jego lęki stają się problemem, tzn. czy przeszkadzają mu w codziennym życiu, ograniczają jego aktywność, czy dziecko traci zainteresowanie dotychczas lubianymi zabawami, czynnościami, rzeczami, czy ze względu na lęk zamyka się na innych, nie podejmuje kontaktów społecznych.
Jeżeli lęk niekorzystnie wpływa na życie dziecka warto sięgnąć po pomoc specjalisty. Należy wówczas pamiętać, że pomoc dziecku wymaga oddania i poświęcenia.

Gdy już wiemy, czym jest lęk i jak może się objawiać u naszych dzieci, warto je obserwować, szczególnie teraz. Sytuacja, w której znaleźliśmy się, w której jesteśmy już od kilku tygodni jest bardzo trudna dla nas wszystkich.
W ciągu kilkunastu dni nasz świat ograniczył się do kilku ścian, kilku pomieszczeń. Wiele rodzin zmaga się z niepokojem i strachem związanym z ryzykiem utraty pracy, utraty dochodów, zabezpieczenia finansowego, ale przede wszystkim wszyscy obawiamy się choroby, której nie znamy, a która może być dla nas bardzo niebezpieczna, zagrażająca naszemu życiu. Informacje jakie do nas docierają z różnych źródeł: prasy, mediów, portali społecznościowych, są bardzo obciążające i stanowią źródło ogromnego stresu, lęku, niepokoju i strachu.
Każdy z nas odczuwa skutki pandemii koronawirusa. Czują je również dzieci. Nagła zmiana stylu życiu, brak możliwości kontaktów społecznych, brak zajęć, które sprawiały radość, to wszystko może negatywnie wpływać na stan emocjonalny naszych dzieci. Ponadto obserwują nas – dorosłych. Dlatego tak ważna rola spoczywa dziś na nas – rodzicach, opiekunach. Pamiętajmy, że nieustanne rozmyślanie o źródłach naszych lęków, obaw i niepokojów przysłania nam szansę na pełne doświadczanie dobrego kontaktu z dzieckiem czy też prawdziwe radowanie się z bycia rodzicem. W takich sytuacjach często nie ma miejsca na potrzeby emocjonalne dziecka, które w obecnej sytuacji powinny być dla nas szczególnie ważne. Dziś dzieci potrzebują przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa i spokoju. Często nie rozumieją otaczającego nas chaosu, nie rozumieją przyczyn tak ogromnych zmian w codziennym życiu. Muszą sprostać nowym wyzwaniom dotyczącym m.in. sposobu dzisiejszej edukacji. Nie rozumieją dlaczego nie mogą się spotykać z ukochaną babcią, dziadkiem, przyjacielem.
Ten czas, który mamy niech będzie czasem dla nas, dla naszych dzieci. Zadbajmy o prawidłowe relacje. Uczmy się słuchać dzieci. Bądźmy otwarci na ich potrzeby. Obserwujmy, aby przekonać się co czują, co myślą. Bądźmy uważni i zwracajmy uwagę na zachowanie naszych pociech. To pozwoli nam pomóc im i nam samym przetrwać ten trudny czas. Musimy pamiętać, że odpowiednie zadbanie o nasze dzieci uchroni je przed długotrwałymi, negatywnymi skutkami obecnej sytuacji.

Co możemy zrobić dla swoich dzieci?

• Zadbajmy o stały rytm dnia.
• Dbajmy o zbilansowaną dietę, odpowiednio długi sen, a także ćwiczenia ruchowe.
• Nauczmy nasze dzieci jak zadbać o higienę.
• Pomóżmy im rozwijać zainteresowania.
• Podkreślajmy mocne strony dziecka, aby wzmacniać jego poczucie własnej wartości. Możemy przypominać dziecku sytuacje, w których zachowało się odważnie, dzielnie, w których pokonało swój strach.
• Okazujmy zrozumienie dla dziecięcego lęku, nie okłamujmy go, mówiąc, że sytuacja, w której się znaleźliśmy to nic zagrażającego. Okażmy zrozumienie i empatię.
• Nauczmy się akceptować istnienie lęku i pozwólmy dziecku na jego przeżywanie (nie zaprzeczaj jego uczuciom).
• Możemy również skorzystać z bajek terapeutycznych, które pomogą naszym dzieciom zrozumieć przeżywane emocje, a także w sposób kontrolowany sprostać trudnym wyzwaniom.

Polecane bajki terapeutyczne:
W. Kołyszko i J. Tomaszewskiej „Garść radości, szczypta złości”
Anna Kańciurzewska „Tomcio rozwiązuje problemy. Trudne emocje”
Monika Drużyńska „Jak oswoić potwory. Opowiadania terapeutyczne”

Polecam również bajkę „W głowie się nie mieści”, która w zabawny sposób wprowadza w tematykę emocji.

mgr Żaneta Łopata

psycholog 

Źródło:
R. M. Rapee, A. Wignall, S.H.Spence, V. Cobham, H. Lyneham „Lęk u dzieci” wyd. UJ, Kraków 2017
M. Sunderland „Odwrócona relacja. Kiedy problemy rodziców zabierają dzieciństwo” wyd. GWP, Sopot 2018